Η γυναίκα στην Ηλεία,από το Μύθο στην Ιστορία Θεές,μάγισσες,μάνες,αγωνίστριες

                 Πουλχερία Γεωργιοπούλου

Η γυναίκα στην Ηλεία,από το Μύθο στην Ιστορία

Θεές,μάγισσες,μάνες,αγωνίστριες

Από την ιστορία,την τέχνη,τη λογοτεχνία,τη λαογραφία και τη μυθολογία μπορεί κάποιος να προσλάβει,σε αφθονία τα στοιχεία εκείνα που περιγράφουν τη συμπονετική,ελεήμων και φιλεύσπλαχνη μορφή της αρχετυπικής γυναικείας μορφής στην Ηλεία.

Από την εποχή της προϊστορίας,που κάποτε θεωρούνταν μυθική,ευρήματα μας δίνουν πληροφορίες για ένα πολύχρωμο πολιτισμικό μωσαϊκό όπου λατρευόταν μια φιλεύσπλαχνη Μητέρα Θεά της αφθονίας.

Πολλά τα ονόματα με τα οποία η ανθρωπότητα απέδιδε τιμές σε αυτή την "βασίλισσα του ουρανού και της γης".

Η μεγάλη Κυρά του κόσμου έλουζε τους ανθρώπους στο φως της ηπιότητας ,της τρυφερότητας,του ενδιαφέροντος και της συμπόνιας.

Η πιο παλιά θεά της Ολυμπίας ήταν η Γη,η οποία μαρτυρείται σε χάσμα της γης στους ΝΔ πρόποδες του Κρονίου,εκεί όπου υπήρχε το "Γαίον" ,το γνωστό μαντείο της.

Ο ρόλος της ιέρειας της Δήμητρας,Χαμύνης στους αγώνες των ιστορικών χρόνων ,καθώς και ο βωμός της θεάς στο στάδιο αποδεικνύουν την παλαιά κυριαρχία των γυναικείων θεοτήτων στην Ολυμπία.

Προς τιμήν της Ήρας ,της σεβάσμιας συζύγου του Διός,θα οικοδομηθεί το Ηραίον,μέσα στην Ιερά Άλτη.

Οι Ηλείοι τίμησαν την Αθηνά ,την πάνσοφη κόρη του Δία με ναούς και βωμούς στην Ολυμπία,την Ήλιδα και αλλού δίνοντάς της πολλά επίθετα: Κυδωνία, Εργάνη, Λαρισαία, Σκιλλουντία.

Ιδιαίτερα όμως την λάτρεψαν οι Ηλείες με το προσωνύμιο Μητέρα,αφού εισάκουσε την παράκλησή τους,να μείνουν έγκυες, όταν η επιδρομή του Ηρακλή είχε ερημώσει από άνδρες τη χώρα τους.

Καλλιτέχνες της κλασσικής εποχής απεικόνισαν την θεά του Έρωτα την Αφροδίτη, είτε σαν προστάτιδα του γάμου, Ουρανία Αφροδίτη και το άγαλμα αυτό πατούσε σε χελώνα, σύμβολο της αγνής και ήσυχης οικογενειακής ζωής είτε ως Πάνδημος Αφροδίτη,θεά του σαρκικού έρωτα και απεικονιζόταν καθισμένη πάνω σε τράγο.

Στο άγριο και εξαιρετικής ομορφιάς τοπίο της Φιγαλείας,λατρευόταν η Μέλαινα Δήμητρα σαν μια ιππόμορφη θεότητα ,που αντιπροσωπεύει τη Γη που γεννά τα φυτά και τα ζώα. Ο χθόνιος χαρακτήρας της λατρείας της υποδηλώνεται από τα ευρήματα, ειδώλια και αναθήματα, που εντοπίστηκαν σε σπηλαιώδη χώρο-λατρευτικό άντρο και δείχνουν νυχτερινές ,οργιαστικές ή μυστηριακές τελετές από τις γυναίκες της περιοχής.

Στα δασωμένα βουνά της Ηλείας δεν μπορούσε να μη λατρευθεί ιδιαίτερα και η Άρτεμη ως "Πότνια θηρών",προστάτιδα του ζωϊκού και φυτικού βασιλείου.Η τοξότρα Άρτεμη τριγυρνούσε στις κορφές του Ερύμανθου και οι Ηλείοι θα την τιμήσουν με πολλά ιερά,τα λεγόμενα Αρτεμίσια.

Πολλά επίθετα θα της αποδώσουν όπως: Επίσκοπος,Φιλομείραξ,Ελεία,Κοκκώκα,Αλφειαία,Αγροτέρα.

Ο θεός όμως που αγαπήθηκε περισσότερο από τις γυναίκες της Ήλιδας,ήταν ο ανοιχτόκαρδος Διόνυσος.Στα βακχικά τους ξεφαντώματα που γίνονταν κάθε χρόνο στην Ήλιδα,και ονομάζονταν Θυία,αυτές οι Μαινάδες επικαλούνται το θεό στους ύμνους τους:  "την Άνοιξη,ω Διόνυσε,

                                      έλα στον ιερό ναό σου,

                                      στην Ηλεία μαζί με τις Χάριτες,

                                       στο ναό σου τρέξε με τα ταυρίσια πόδια

                                                                                                   σου.

                                        Άξιε ταύρε,άξιε ταύρε".

Η οργάνωση των 16 γυναικών,από τις επισημότερες πόλεις της Ήλιδας και της Πισάτιδος,θα παίξει αξιοπρόσεχτο ρόλο στην πολιτική ιστορία του τόπου. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί πως αυτές αποτελούσαν το ιερατείο του Διονύσου και σαν θεσμός εξακολουθούσε να υπάρχει ως τα χρόνια του Παυσανία.

Η Ηλειακή μυθολογία έχει διασώσει τα ονόματα Φυσκόα και Ιπποδάμεια,και αυτές να σέρνουν πρώτες τον ιερουργικό χορό των 16 γυναικών.

Η οργάνωση αυτή χρησίμευε και σαν διαιτητής στις διενέξεις που προέκυπταν ανάμεσα στους Ηλείους και τους Πισαίους, με τη γυναικεία σοφία τους επενέβαιναν ευεργετικά και σταματούσαν τις αιματηρές εμφύλιες συρράξεις.

Κάθε πενταετία οι γυναίκες αυτές ύφαιναν το πολύτιμο πέπλο της Ήρας που βρισκόταν στο Ηραίο της Ολυμπίας αλλά διοργάνωναν και τα «Ηραία»,τους γυναικείους δηλαδή αγώνες της αρχαιότητας. Αυτά τελούνταν στο στάδιο της Ολυμπίας (σε διαφορετικό χρόνο από τα Ολύμπια) και οι θεατές έπρεπε να ήταν μόνο γυναίκες.

Οι δυναμικές αυτές γυναίκες δεν ξεχνούσαν ποτέ την συμπονετική πλευρά της φύσης τους,έτσι σε μια ειδική τελετή -πριν ξεκινήσουν οι αγώνες- στο κενοτάφιο του Αχιλλέα που βρισκόταν στην Ήλιδα,έκαναν μια επιτάφια εκδήλωση, για να τιμήσουν τον ήρωα που πίστευαν ότι υπέφερε, αλλά και να δείξουν πως συμμερίζονταν σαν μάνες την απόγνωση της μάνας του της Θέτιδας,για το χαμό του γιού της.

Η Ηλειακή μυθολογία έχει διασώσει και την ιστορία μιας ακόμα τραγικής μάνας,της Μολιόνης. Ήταν γυναίκα του Άκτορα,του αδελφού του Αυγεία και παιδιά της ήταν οι περίφημοι Μολιονίδες,οι Διόσκουροι της Ήλιδας που δεν νικήθηκαν ποτέ σε μάχη,αλλά βρήκαν άτιμο  θάνατο από το χέρι του Ηρακλή.

Από την απώτερη αρχαιότητα οι γυναίκες έχουν μια άμεση σχέση με τη φύση επιφορτισμένες με τη δημιουργία και τη συντήρηση της ζωής. Στην προσπάθειά τους να προστατέψουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα από εξωτερικές απειλές,θα αναδειχτούν σαν ιερά -σχεδόν- πρόσωπα μέσα από το ρόλο της μαμμής-γιάτρισσας-μάγισσας.

Η μεγαλύτερη κόρη του Αυγεία,η ξακουστή μάγισσα Αγαμήδη ζούσε στην Εφύρα που ήταν ένας μοναδικός τόπος για κάθε λογής "μάγια" και "φίλτρα" και δίπλα βρισκόταν η Πύλος με τους ξακουστούς μάντεις.

Οι πανάρχαιες αυτές πρακτικές θα επιβιώσουν κατά τη διάρκεια των χιλιετιών και θα αποτελέσουν το υλικό λαογραφικής μελέτης από άξιους ντόπιους ερευνητές όπως ο Α. Καρκαβίτσας,ο Γ. Παπανδρέου,ο Ντ. Ψυχογιός κα.

Η συμμετοχή των γυναικών στους Ολυμπιακούς Αγώνες απαγορευόταν αυστηρά,παρόλα αυτά ο Παυσανίας αναφέρει πως ο νόμος δεν εμπόδιζε τα κορίτσια να τους παρακολουθούν. Αργότερα ο νόμος που απαγόρευε τη συμμετοχή των γυναικών στους αγώνες θεωρήθηκε άδικος και καταργήθηκε. Έτσι αναφέρονται τρεις γυναίκες που στεφανώθηκαν με τον Ολυμπιακό κότινο,οι Σπαρτιάτισσες Κυνίσκα και Ευρυλεωνίς και η Μακεδόνισσα Βελιστίχη.

Κατά την εποχή της ρωμαιοκρατίας δυο αριστοκράτισσες θα παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς αγώνες ως ιέρειες της Δήμητρας Χαμύνης,η Ρήγιλλα σύζυγος του Ηρώδη του Αττικού και η Αντωνία Βαιβία.

Στους κόλπους όμως της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας θα γεννηθεί μια νέα θρησκεία με δογματική εντελώς αντίθετη από εκείνη τη Φιλοσοφία που είχε συναρπάσει τους Ρωμαίους ,έτσι ολόκληρος ο αρχαίος κόσμος και το γυναικείο φύλο θα σταθούν αμήχανοι μπροστά στο κατώφλι ενός απειλητικού Μεσαίωνα.

Οι αιώνες θα κυλήσουν γοργά,και στα πλούσια χώματα της Ηλείας θα φανούν οι Φράγκοι.Μετά την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το περίφημο πριγκιπάτο του Μορέως θα κυριαρχήσει στην ιστορία για αρκετά χρόνια.

Ο έρωτας ,αυτός που είναι πάντα ανίκητος στη μάχη,θα τινάξει ακόμα μια φορά τα ευεργετικά του βέλη.Έτσι στο θρονί της Ανδραβίδας θα καθίσει η Άννα Αγγελίνα Κομνηνή της Ηπείρου ως σύζυγος του πρίγκιπα Γουλιέλμου Βιλλεαρδουίνου. Τόσο η ίδια αλλά και οι δυο κόρες που θα αποκτήσει θα κεντρίσουν με την ομορφιά και τις περιπέτειές τους την φαντασία των σύγχρονών τους αλλά και μεταγενέστερων τροβαδούρων.

Στη φραγκοκρατούμενη μεσαιωνική Ηλεία μια ορφανή κοπέλα διεκδίκησε τα καταπατημένα δικαιώματά της με συνέπεια και θάρρος. Παρόλο που έχουν περάσει 800 σχεδόν χρόνια από την "ανάκραξη" (δηλαδή το δικαίωμα της έφεσης κατά της απόφασης του άρχοντα) της Μαργαρίτας της Άκοβας εναντίον του πρίγκιπα Γουλιέλμου,η δίκη που έγινε στην Κούρτη της Γλαρέντσας έμεινε ιστορική και έχει ακόμα και σήμερα απήχηση στους νομικούς κύκλους.

Στα σκοτεινά χρόνια της Τουρκοκρατίας ,τότε που όλα τα σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά ,οι γυναίκες θα διακριθούν για τις θυσίες και την προσφορά τους στον απελευθερωτικό αγώνα.Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η προσωπικότητα της θρυλικής Αντιγόνης Σταϊκοπούλου από το Αντρώνι. Η ιστορία της διασώθηκε και καταγράφηκε χάρη των άοκνων προσπαθειών των ντόπιων ερευνητών.

Η Αντιγόνη διακρίθηκε για τις ηγετικές της ικανότητες (παραμονή της μάχης στο Πούσι),άφοβη είχε κινήσει ένα μήνα νωρίτερα να βοηθήσει τον καπετάν Γιώργη Γιαννιά όταν αντιμετώπιζε με 12 έλληνες 1500 τούρκους,αλλά  και επί Ιμπραήμ Πασά χάρη στις οδηγίες,την πίεση και την αποφασιστικότητά της το Κούμανι και το Αντρώνι δεν προσκύνησαν στα στρατεύματα του τουρκοαιγύπτιου Πασά.

Σε ολόκληρη την νεοελληνική ιστορία η χώρα θα γνωρίσει πολλές συμφορές,βαρύς ο φόρος του αίματος που θα κληθεί να πληρώσει και η Ηλεία.

 Μάνες ,σύζυγοι,κόρες και αδελφές θα θρηνήσουν τους νεκρούς τους στο πεδίο της μάχης,τους αγνοούμενους,αυτούς που θέρισαν οι αρρώστιες και η πείνα,αλλά και τους κυνηγημένους και εκτελεσμένους από χέρι αδερφικό. Συμβολική φιγούρα (αλλά όχι μοναδική) η Μπελογιαννιά, η μάνα του Νίκου Μπελογιάννη που θα δει να χάνονται ένα-ένα όλα της τα παιδιά.

Οι γυναίκες της Ηλείας θα διεκδικήσουν το δικαίωμα στη μόρφωση,την καλλιέργεια,την αισθητική,την επαγγελματική απασχόληση αλλά και την πολιτική.

Την εποχή του μεσοπολέμου ένα δυναμικό γυναικείο κίνημα εκδηλώνεται στην Ηλειακή επαρχία.

Λέσχες,σύνδεσμοι,θεατρικές παραστάσεις,λογοτεχνικές και ποιητικές βραδιές,δημοσιεύσεις σε εφημερίδες και περιοδικά σε ολόκληρη την Ηλεία θα έχουν γυναικεία σφραγίδα και οπτική.

Οι γυναίκες της Ηλείας θα αποκτήσουν το δικαίωμα να σπουδάζουν στο Πανεπιστήμιο Τρισεύγενη Γαλανοπούλου-Αμαλιάδα, Έλλη Νικολετοπούλου-Κρίσπη-Πύργος) και το προνόμιο να ψηφίζουν.

Έτσι η τύχη (και ο έρωτας) θα αναδείξει μια σπουδαία γυναίκα στην πολιτική: η Μαρίκα Μπότση -Τσαπαλίρα γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά παντρεύτηκε και έζησε στην Αμαλιάδα.

 Θα γίνει η πρώτη γυναίκα δήμαρχος στην Ελλάδα (1944-1945) και θα κρατήσει σταθερά το τιμόνι της Αμαλιάδας για 101 μέρες!

Οι γυναίκες της Ηλείας φαίνεται ότι συνέβαλαν δυναμικά με τη στάση τους, από καιρούς αλλοτινούς μέχρι το παρόν, στην πολιτισμική ιστορία του τόπου.

Οι επετειακές αναφορές από μόνες τους είναι κενού περιεχομένου,αναγκαία είναι η συνειδητοποίηση της προόδου και της εξέλιξης  που συντελείται σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, όταν είναι αποτέλεσμα της αρμονικής και ισότιμης συνεργασίας μεταξύ των ανθρώπων.

Ανεξάρτητα από το φύλο,το χρώμα,την κοινωνική θέση ,τις δυνατότητες και άλλες διακρίσεις που σκοπό έχουν να διαιρούν και να αποδυναμώνουν τα ενεργά μέλη της κοινωνίας,εργαζόμαστε με προοπτική να ξαναβρεθεί η χαμένη ισορροπία που δρα ευεργετικά στα πλαίσια του δικού μας πολιτισμού και προσφέρει χαρά και αισιοδοξία στους ανθρώπους.